Ebru sanatı nedir? Çeşitleri Nelerdir? Nasıl Yapılır?
Ebru sanatı nedir?
Ebru sanatı, kırlarda yetişen yabani bir dikenin(geven) havada katılaşan, yapışma kabiliyeti az bir zamk şeklinde olan özsuyunun üzerine dökülen boyaların, fırça darbeleri ve yardımcı aletlerle yapılan desenlerinin kağıda aktarılması sanatıdır.
Ebru sanatı tarihi ve Ebru sanatçıları
Türk Ebru Sanatı’nın başlangıç tarihi hakkında kesin bir bilgi yoktur. Bilinen en eski ebru 1519 yılına aittir. Ancak kitap ciltlerinde ve yazı pervazlarının süslenmesinde kullanılan ebrulara bakılarak, Türk Ebru sanatının 8. veya 9. yüzyıllardan itibaren başladığı tahmin ediliyor.
Ebru,Farsça kelime anlamı kaş olan, “ebr” kelimesinden türetilmiş, ebri’nin daha sonra dönemlerde zamanla ebruya (bulut) dönüşmesiyle son halini almıştır. Zaten son yüzyıla kadar bu sanata ebri ve sanatçılarınada ebrizen denirdi.
Görsellik ve renk ve çeşitliliğiyle oldukça zengin olan Ebru sanatı, Avrupa’da uzun yıllar Türk Kağıdı olarak biliniyordu.
Son dönemlerde boş zamanların değerlendirileceği bir hobi olarak görülen Ebru sanatı, özellikle Osmanlı döneminde, hakkında kitaplar yazılan önemli bir iş koluydu. Ebru sanatıyla ilgili bilinen en eski Türkçe eser, 4 sayfalık risale olan ve 1608 yılında Şeyh Sadık Efendi tarafından yazılan Tertib-i Risale-i Ebri’dir.
Şeyh Sadık Efendi, ebru sanatını Buhara’da öğrenmiş, İstanbul’a gelerek Üsküdardaki Özbekler Tekkesinde bu sanatı öğrencilerine öğretmiştir. Bugün Türk Ebrusu bu tekkede icra edildiği şekliyle kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır.
Diğer ebrucu ise Figüratif ebru yapma tekniğini geliştiren ve ilk uygulayan ayasofya camii imamı Hatip Mehmet Efendidir. Konsantrik halkalara, iğne veya at kılı ile şekil verip kuş, kalp, yaprak, çiçek gibi şekiller verme esasına dayanan bu tarzı geliştiren Hatip Mehmet Efendi 1773 senesinde evinde çıkan yangında ebrularını kurtarmaya çalışırken vefat etmiştir.
Diğer önemli ebru sanatçısı ise Hatip Mehmet Efendi’nin bulduğu tekniği geliştirip, çiçek figürü yapmayı başaran Necmettin Okyay’dır.Soyut şekillerden, lale, karanfil, sümbül yapımına geçen. Akkase tekniğini bulan Necmettin Okyay 1976’da vefat etmiştir..
1920 Üsküdarda doğan Mustafa Düzgünman ise kuşaklar arasında köprü olan, ebru sanatının yitip gitmesini önleyen diğer sanatçımızdır. Ebru sanatını, Necmettin Okyay’dan öğrenmiştir. Ebru sanatına en büyük katkısı, Necmettin Okyayın çiçekli ebru tarzını geliştirmesidir. Papatya ebrusu da onundur. Ayrıca bazı pigment boyaları da ilk kullanan sanatçıdır. Bu sayede Türk Ebrusu’nun kalitesi yükselmiştir.
Ebru Çeşitleri Nelerdir?
Battal ebru, Gel-gît ebrusu, Şal ebrusu, Taraklı ebru, Kumlu – kılçıklı ebru, Hafif ebru, Bülbül yuvası, Akkase ebru, Yazılı ebru, Hatib ebrusu, Çiçekli ebrular yaygın uygulanan çeşitlerdir.
Ebru sanatı için gerekli malzemeler nelerdir?
KAĞIT: Kağıdın, emici özelliği fazla ve parlak olmayan mat birinci hamur kağıtlar kullanılır.
TEKNE: Ebru yapımında tekne tabir ettiğimiz kaplar kullanılır. Tekneler galvaniz veya alüminyumdan yapılır. Eskiden içi ziftle kaplanmış, çam ağacından yapılmış tekneler kullanılırdı.
FIRÇA: Fırça yapımında gül dalı tercih edilmektedir. Gül dalı boyalar serpilirken esnediği ve parmağı acıtmadığı için tercih edilmiştir. Fırçalara sarılacak olan kıllar ise küf tutmaması nedeniyle at kuyruğundan tercih edilir.
SIĞIR ÖDÜ: Öd, boyaların kitreli suyun üzerinde durmasını sağlar ve birbirlerine karışmasını önler. Diğer büyükbaş hayvanlar ile kalkan balığı ödü de kullanılabilmektedir.
KİTRE: Kitre, Anadolu’da yetişen dikenli bitkilerden (geven) elde edilen yapışma özelliği az olan bir zamk çeşididir.
BOYA: Normalde boyalar, topraktan hazırlanır. Ancak günümüzde daha çok hazır, toz boyalar kullanılmaktadır.
Bu malzemeler Ebru sanatı seti şeklinde hazır olarak satılmaktadır.
Ebru Sanatı Nasıl Yapılır?
Teknenin içi kitre eklenmiş su ile doldurulur ve 2-3 gün bekletilir. Daha sonra tülbent ile süzülür.
Toprak boya ile renkler oluşturulur ve öd eklenir. Elde edilen karışım en az 15 gün bekletilir.
Ebru yapılacağı zaman tekneye boşaltılan kitreli suyun üzerine fırça yardımıyla boyalar damlatılır. İstenilen desen fırçayla elde edildikten teknenin üzerine kağıt örtülür ve tek seferde çekilir. Daha sonra kurumaya bırakılır.